We współczesnym świecie biznesu informacje, kreatywne treści i pomysły mają ogromną wartość, co powoduje, iż prawa własności intelektualnej odgrywają kluczową rolę w ochronie twórczości intelektualnej i majątkowej firm oraz indywidualnych twórców. Poza znakami towarowymi, wzorami przemysłowymi, czy wynalazkami, do praw własności intelektualnej zaliczają się także prawa autorskie.
Czym są prawa autorskie? Jakie elementy są chronione oraz jakie obowiązki i przywileje mają przedsiębiorcy oraz twórcy w związku z prawami autorskim? W tym artykule przyjrzymy się tym zagadnieniom z perspektywy biznesowej, aby pomóc firmom lepiej zarządzać swoimi zasobami intelektualnymi.
Czym są prawa autorskie?
Prawa autorskie to zespół przepisów, które chronią oryginalne utwory, takie jak teksty, obrazy, muzyka, filmy, oprogramowanie i inne oryginalne dzieła. Chronią one twórców przed nieuprawnionym kopiowaniem, rozpowszechnianiem lub wykorzystywaniem ich dzieł przez osoby trzecie. W Polsce prawa autorskie reguluje ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 roku.
Prawa autorskie dzielą się na dwa główne rodzaje: prawa osobiste i prawa majątkowe.
Prawa osobiste są niezbywalne, nieograniczone w czasie oraz mają chronić związek twórcy z jego dziełem, ponieważ są z nim bezpośrednio związane.
Prawa majątkowe z kolei można przenieść na inną osobę lub przedsiębiorstwo, są zatem zbywalne. Prawa te są pośrednio powiązane z twórcą i służą do czerpania korzyści finansowych z eksploatacji danego dzieła. Wygasają po upływie 70 lat od śmierci twórcy.
Jakie treści są chronione prawem autorskim?
W skrócie można powiedzieć, iż prawo autorskie chroni szeroki zakres utworów twórczych, które spełniają kryterium oryginalności. Ustawa o prawie autorskim zawiera prawną definicję utworu, zgodnie z którą: Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
Do najczęściej spotykanych przykładów utworów chronionych prawem autorskim należą:
1. Teksty pisane: książki, artykuły, raporty, instrukcje obsługi, reklamy.
2. Muzyka i utwory audiowizualne: piosenki, filmy, nagrania wideo, reklamy dźwiękowe.
3. Dzieła wizualne: obrazy, fotografie, grafiki, projekty graficzne.
4. Oprogramowanie: programy komputerowe, aplikacje mobilne, gry.
5. Bazy danych: układ i selekcja danych, jeśli mają twórczy charakter.
Należy jednak pamiętać, że prawo autorskie nie chroni samych idei, koncepcji czy metod działania, lecz konkretną formę ich wyrażenia.
Przykładowo, jeśli wymyślisz puzzle wykonane z prasowanego włókna kokosowego, w którym są różne nasiona roślin, które po ich ułożeniu można podlać i pielęgnować, w efekcie czego po wyrośnięciu roślin, powstanie pewien roślinny obraz. Jest to pewien pomysł, koncept.
Sam więc ten pomysł nie będzie chroniony według prawa autorskiego. Ale wykonanie tego pomysłu, czyli np. kształt i kolor puzzli, ich opakowanie, opis produktu oraz obrazki instruktarzowe oraz dobór nasion – mogą już być chronione jako utwór prawa autorskiego.
Jakie prawa przysługują przedsiębiorcom jako właścicielom praw autorskich?
Przedsiębiorca, który posiada prawa autorskie do danego utworu, ma pełne prawo do decydowania o jego losach. Może on korzystać z utworu na różne sposoby, takie jak:
Reprodukcja – prawo do kopiowania i powielania utworu w różnych formach.
Rozpowszechnianie – prawo do publicznego udostępniania utworu, w tym sprzedaży, wynajmu czy wypożyczania.
Publiczne wykonywanie – prawo do odtwarzania utworu w miejscach publicznych.
Przeróbki i adaptacje – prawo do tworzenia na bazie oryginalnego utworu nowych wersji, adaptacji lub opracowań.
Posiadanie praw autorskich pozwala przedsiębiorcom czerpać zyski z eksploatacji utworów, ale także skutecznie reagować na przypadki ich naruszenia.
Jakie obowiązki wynikają z praw autorskich dla przedsiębiorców?
Prawa autorskie nakładają na przedsiębiorców szereg obowiązków, których przestrzeganie jest kluczowe dla legalnej działalności firmy:
Ochrona utworów – firma powinna zadbać o właściwe zabezpieczenie swoich utworów, zarówno w formie fizycznej, jak i cyfrowej. Warto prowadzić ewidencję utworów i regularnie monitorować ich wykorzystywanie.
Respektowanie praw autorskich innych podmiotów – przedsiębiorstwa muszą unikać naruszeń praw autorskich osób trzecich, takich jak nieuprawnione kopiowanie czy dystrybucja cudzych utworów. W przypadku potrzeby wykorzystania cudzego dzieła, konieczne jest uzyskanie odpowiedniej licencji lub zgody.
Zawieranie umów z twórcami – w przypadku współpracy z twórcami, przedsiębiorstwo powinno zawierać precyzyjne umowy określające zasady przeniesienia lub udzielenia licencji na prawa autorskie. Ważne jest, aby umowy te były zgodne z obowiązującym prawem i jednoznacznie określały zakres praw przekazywanych firmie oraz – co niekiedy jest bardzo ważne – aby nakładały na twórców pewne restrykcje związane z ich prawami osobistymi.
Kiedy i jak można używać utworów chronionych prawem autorskim?
Przedsiębiorstwa mogą korzystać z utworów chronionych prawem autorskim tylko wtedy, gdy posiadają do tego odpowiednie uprawnienia. W praktyce istnieją trzy główne sposoby legalnego korzystania z cudzych utworów:
Licencje – firma może nabyć licencję na korzystanie z utworu, która określa, na jakich zasadach i w jakim zakresie można go używać. Licencje mogą być wyłączne (firma ma wyłączne prawo do korzystania z utworu) lub niewyłączne (utwór może być licencjonowany także innym podmiotom).
Przeniesienie praw autorskich – w niektórych przypadkach firma może nabyć pełne prawa autorskie do utworu od jego twórcy, co pozwala na pełną kontrolę nad dalszym wykorzystywaniem dzieła.
Dozwolony użytek – prawo autorskie przewiduje pewne wyjątki, w których utwory mogą być wykorzystywane bez zgody twórcy, np. w celach edukacyjnych, do użytku osobistego lub w ramach cytatu. Należy jednak pamiętać, że dozwolony użytek ma ograniczony zakres i nie może naruszać interesów twórcy. Co do zasady przedsiębiorcy nie mogą korzystać z instytucji „Dozwolonego użytku” w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, bowiem instytucja ta przewiduje niezarobkowe korzystanie z cudzych utworów.
Umowy licencyjne a prawa autorskie
Zawieranie umów licencyjnych jest jednym z najważniejszych narzędzi do zarządzania prawami autorskimi w biznesie.
Licencja to umowa, w której właściciel praw autorskich (licencjodawca) udziela innej osobie lub podmiotowi (licencjobiorcy) prawa do korzystania z utworu na określonych warunkach. Umowy licencyjne mogą dotyczyć różnych form eksploatacji utworów, takich jak publikowanie, dystrybucja, adaptacja czy publiczne odtwarzanie.
Ważnym aspektem umów licencyjnych jest precyzyjne określenie zakresu udzielonych praw. Powinny one zawierać szczegóły dotyczące:
1. Czasu trwania licencji.
2. Terytorium, na którym licencja obowiązuje.
3. Sposobów eksploatacji utworu.
4. Wynagrodzenia licencjodawcy.
5. Możliwości sublicencjonowania utworu przez licencjobiorcę.
Dobrze skonstruowana umowa licencyjna pozwala uniknąć konfliktów i jasno określa prawa i obowiązki każdej ze stron.
Podsumowanie
Prawa autorskie są nieodłącznym elementem prowadzenia działalności gospodarczej w dzisiejszym świecie, gdzie wartość intelektualna jest kluczowa dla sukcesu firmy. Przedsiębiorcy muszą być świadomi swoich praw i obowiązków związanych z ochroną utworów, zarówno własnych, jak i cudzych. Poprawne zarządzanie prawami autorskimi pozwala nie tylko na skuteczne wykorzystanie twórczości w działalności biznesowej, ale także na uniknięcie kosztownych sporów prawnych. Aby chronić swoje interesy, warto regularnie monitorować przestrzeganie praw autorskich i zawierać jasne, precyzyjne umowy licencyjne oraz przenoszące prawa autorskie.
Zdjęcia w treści wpisu pochodzą z Canvy.
